Oude en/of ongeënte druivenstokken
Eerder dit jaar organiseerde ik een reeks workshops gewijd aan oude en/of ongeënte wijnstokken, gebaseerd op het werk van twee los van elkaar opererende organisaties, The Old Vines Conference en Les Francs de Pied.
OVC
The Old Vines Conference (OVC) is een non-profit organisatie, het geesteskind van Leo Austin, Sarah Abbott MW, Alun Griffiths MW, Belinda Stone en Cynthia Chaplin, geïnspireerd door de activiteiten van de Old Vines Registry (OVR) die in 2010 werden geïnitieerd door Jancis Robinson en Tamlyn Curri, later bijgestaan door o.a. Benjamin Roelfs, Alder Yarrow. De OVC reikt jaarlijks oorkondes uit aan mensen die zich onderscheiden op dit vlak en tevens organiseert ze proeverijen, excursies en ‘online meetings’ i.s.m. Circle of Wine Writers. De OVC telt inmiddels circa 50 leden, de database van de OVR moet in 2027 maar liefst 10.000 oude wijngaarden in vele delen van de wereld bevatten.
Les francs de pied
Dit samenwerkingsverband is een initiatief van Loïc Pasquet, de man achter o.a. Liber Pater, de duurste wijn ter wereld. Hij zet zich in voor het delen van kennis en ervaring en het beschermen van inheemse, ongeënte druivenrassen met respect voor hun eigen ecosysteem en terroir. Hij pleit voor het behoud van 8000 jaar cultureel erfgoed en dan vooral de originele diversiteit én authenticiteit. Naar zijn mening moet er meer aandacht zijn voor agrobiologische biodiversiteit en herbeplanting van oude druivenrassen in evenwichtige ecosystemen. Dat hij niet alleen staat, blijkt uit de samenwerking met circa 30 geestverwanten waaronder Bollinger, Cupano, Egon Mueller, Henry Marionnet, L&C Poitout, Ocoawines, Pazo de la Cuesta, Sigalas, Thibault Ligier, J.J. Prüm, Kavaklidere, Luiz Pato, Résonance Wines en Wildmakers. Pasquet en de leden van zijn nom-profit organisatie streven naar erkenning van ‘Les francs de pied’ als “immaterieel cultureel erfgoed” door UNESCO en een certificaat voor wijnen van ongeënte wijnstokken in hun bakermat.
Waarden:
Beide organisaties hebben tot doel het identificeren, registreren, respecteren, beschermen en promoten van oude, originele wijnstokken om hun kwalitatieve, culturele en ecologische waarde. Samen zetten ze zich in voor het verbinden en inspireren van de wereldwijde wijnindustrie met conferenties, onderzoek en educatie en een zeer uitgebreide database die door OVR wordt beheerd. Ze benadrukken de waarde en het belang van oude en ongeënte wijnstokken bij zowel de wijnindustrie, als de media en consumenten d.m.v. voorlichting, bezoeken en communicatie in de meest brede zin van het woord.
Kritisch
Toen ik de workshop “The future of old and/or ungrafted vines” aankondigde, kreeg ik direct een opmerking van de altijd kritische Nederlandse wijnboer Jules Nijst. Hij stelde dat elk levend organisme slechter gaat functioneren als het ouder wordt en vroeg zich af of wijnstokken zich op een magische wijze zouden onttrekken aan die werkelijkheid. Geen vreemde of onterechte vraag en daarom ook één van de onderwerpen tijdens de workshops.
Perspectief
Ik begon de workshops door te kijken wat als jong of oud kan worden beschouwd om de zaken in perspectief te zien. Haften bijvoorbeeld, leven (na een bestaan van 2 jaar als nimf in water) slechts uren (de mannetjes) tot slechts één dag boven water, waarin ze als vliegende, volwassen insecten, paren en sterven. Dat dit kortstondige leven niet zinloos of zonder toekomst is, blijkt uit het feit dat ze al 350 miljoen jaar voorkomen op Aarde. De dwerggrondel Eviota sigillata leeft maximaal 2 maanden en is het gewerveld dier met de kortste levensduur op onze planeet. Daar tegenover staan o.a. de landschildpad Jonathan op eiland Sint-Helena (Seychellen), het oudste landdier ter wereld, geboren in 1832. De Groenlandse haai in de Arctische oceaan wordt tot 400 jaar oud en is pas na zijn 150ste jaar oud genoeg om zich voort te planten. De Noordkromp (een schelpdier) bij IJsland wordt meer dan 500 jaar oud, zwart koraal rond Hawaii wordt tot 4000 jaar oud en een glasspons uit Oost-Chinese Zee kan circa 11.000 jaar oud worden, getuige zijn jaarringen. Ook opmerkelijk is de Urritopsis Dohrnii (een kwal), het oudste levende dier dat tot nu toe is gevonden; hij begint zijn leven als poliep, ontwikkelt zich tot kwal en verandert daarna weer in een poliep, waardoor hij wel als onsterfelijk wordt beschouwd (mits gezond, niet opgegeten etc.). De langst levende mens (gedocumenteerd) was Jeanne-Louise Calment die van haar geboorte op 21-02-1875 tot haar overlijden op 04-08-1997 maar liefst 122 jaar en 164 dagen leefde. Een schril contrast met de huidige gemiddelde levensduur van minder dan 55 jaar in landen als Lesotho, Afghanistan, Centraal-Afrikaanse Republiek, Somalië en Zambia. Wat oud is, is dus ook een kwestie van perspectief…
Leven
De Aarde vormde zich ruim 4,5 miljard jaar geleden en enkelvoudig leven (prokaryoten zonder celkern en weinig DNA) ontstond relatief kort na de vorming van de eerste continenten, zo’n 4 miljard jaar geleden. Pas na het ontstaan van een zuurstofrijke atmosfeer, ontwikkelden de prokaryoten zich tot eukaryoten en meercellige planten en dieren, met 400 miljoen jaar geleden ook de eerste gewervelde dieren. Mensachtigen bewoonden de Aarde al 10 tot 7 miljoen jaar geleden, maar wat als de huidige mens wordt gezien, is pas 300.000 jaar oud.
Druiven
Het geslacht/genus Vitis uit de familie Vitaceae is zo’n 90-130 miljoen jaar oud. De oudste fossiele resten van druiven zijn meer dan 65 miljoen jaar oud en gevonden in Noord-Amerika, onderdeel van het voormalig oercontinent Laurazië. Het uiteenvallen van Laurazië, tektonische bewegingen, ijstijden, rivieren, zeeën, wind, dieren etc. zorgden dat druiven zich verspreidden. Zo’n 18 miljoen jaar geleden ontstonden de Euvitis en Muscadinia als subgenus en ontwikkelden er zich zo’n 60 soorten Euvitis met o.a. de Amerikaanse Vitis labrusca en riparia, de Aziatische Vitis amurensis en de Europese Vitis sylvestris. Deze Vitis sylvestris deelde zich circa 500.000 jaar geleden door glaciale periodes in 2 groepen; de zogenaamde CG1 in Levant (nu Israël, Palestina, Libanon en Jordanië) en de CG2 in de Kaukasus (nu Georgië, Armenië en Kazachstan). De CG1 verspreidde zich verder naar het oosten door Centraal-Azië naar India en China, naar het noorden in de Kaukasus en in het noordwesten door Anatolië naar de Balkan. Hij bereikte het Iberische schiereiland en West-Europa via de Noord-Afrikaanse kustlijn. Door de bewuste teelt van de Vitis sylvestris nam de verspreiding zo’n 12.000 jaar sterk toe en veranderde de wilde Vitis Vinifera sylvestris, door al dan niet spontane mutaties, kruisingen en veredeling, in diverse variëteiten Vitis Vinifera vinifera/sativa (sativa is oude benaming); door de mens gecultiveerde rassen. Deze gecultiveerde druiven zijn niet alleen hermafrodiet geworden, maar hebben ook een hogere fruitproductie door grotere bessen met meer suikers dan hun wilde voorouder. Tot de Vitis vinifera L. subspecies Vinifera (veelal V. vinifera genoemd) behoren de vele duizenden druivenrassen die voor de productie van voor wijn worden gebruikt. In het VIVC-register staat als classificatie “Vitis Vinifera Linné, subspecies Sativa (de Candolle), Hegi” vermeld, verwijzend naar Carl Linnaeus/von Linné, de botanicus die in 1753 zijn “Species plantarum” publiceerde, de basis voor de indeling van het plantenrijk in geslacht, klasse en orde. Candolle bij Sativa verwijst naar de classificatie uit 1800 van botanicus Augustin Pyramus de Candolle en Hegi verwijst naar botanicus Gustav Hegi die duizenden namen vastlegde in een 22-delig naslagwerk.
NB
Er wordt vaak vermeld dat alleen Vitis vinifera geschikte druiven geeft voor de productie van zogenaamde “kwaliteitswijnen”, maar recente onderzoeken geven aan dat zeker 60 sylvestris variëteiten zeer interessant zijn voor wijnproductie, ook gezien klimaatveranderingen.
Wat en waarom
De centrale vraag bij het thema oude en/of ongeënte druivenstokken betreft simpele vragen als: “Wat en waarom?” Waarom kiezen sommige wijnmakers voor ongeënte druivenstokken, koesteren ze oude druivenranken en wat maakt beiden zo bijzonder? Voor het beantwoorden van die vragen moeten we terug naar de oorzaak en redenen van hun bestaan.
Phylloxera
Zo komt bij het onderwerp “oude wijnstokken” en zeker bij alle ongeënte, beslist “phylloxera” ter sprake. Het betreft dan de Daktulosphaira vitifoliae alias Phylloxera vastatrix/Viteus vitifoliae, een druifluis uit de familie Phylloxeridae. Hij voedt zich met sappen van een druivenstok en veroorzaakt daardoor een tekort aan water en voedingsstoffen, waardoor de plant verzwakt en extra gevoelig wordt voor infecties. Amerikaanse druivenrassen zijn resistent tegen de schadelijke invloeden, maar de Vitis vinifera is juist extra gevoelig. Omdat hij zich snel voortplant (4-8 generaties per jaar) verspreidt de aantasting zich snel en als een wijngaard eenmaal is besmet, dan sterven alle vinifera’s doorgaans binnen 3 jaar.
De luis komt oorspronkelijk uit Mississippi en werd in 1855 voor het eerst vermeld door de Amerikaanse wetenschapper Asa Fitch. Hij bestudeerde insecten en noemde deze luis de “Pemphigus vitifolius”. Opmerkelijk genoeg achtte hij hem een onbeduidend insect, want ook al parasiteerde hij op wijnstokken, een echt negatief effect had hij er niet op. Plant en luis leefden als het ware in een zekere harmonie. Later noemde hij de druif “Phylloxera vitifoliae” en kort daarna bleek de druif minder onschuldig dan in eerste instantie werd aangenomen. Rond 1860 importeerden Franse wijnbouwers meeldauwresistente wijnstokken (V. riparia) uit de VS. Toen in 1863 de eerste wijnstokken in de Provence afstierven, was de reden in eerste instantie onbekend. Kort daarna stelden Bazille, Sahut en Planchon de oorzaak vast: Phylloxera, meegereisd op de Amerikaanse stekken. De plaag breidde zich razendsnel uit over heel Europa en ook elders werden op grote schaal wijngaarden verwoest door dit invasieve insect.
Opmerkelijk genoeg, overleefden enkele wijngaarden deze verwoestende plaag. Het bleek dat hij vooral gedijt op wijnstokken in bodems met het nodige vocht, klei en slib. Zanderige en veel vulkanische bodems bleken te droog voor hem. Zelfs een relatief dunne toplaag zand (minimaal 20 cm) zou al genoeg zijn om phylloxera te beletten de wortel te bereiken en aan te tasten. Ook bleek dat de Phylloxera niet tegen water kan; wijngaarden die in de winter overstroomden bleven verwoesting door de luis bespaard.
Er werd uiteraard gezocht naar methoden om de luis te bestrijden en initiatieven van de Franse overheid leveren destijds meer dan 1000 ‘boeiende’ ideeën op, maar het irrigeren van wijngaarden met witte wijn, het in ijs wikkelen van wijnstokken of het begraven van levende padden onder druivenstokken werden als ‘minder wenselijk’ beschouwd.
Er zijn nog altijd onderzoeken gaande naar mogelijkheden om phylloxera tegen te gaan; hij blijft nu eenmaal een bedreiging in niet-geënte wijnbouwgebieden. Hoopgevend zijn recente onderzoeken naar de metarhizium robertsii, een schimmel die parasiteert op insecten zoals de phylloxera en zich in de rhizosfeer van de plant kan vestigen als endofyt om een symbiose aan te gaan met de wortel van die plant. Eerste resultaten geven aan dat de schimmel tot meer dan 90% bescherming biedt, een bron van inspiratie voor hen die graag met ongeënte wijnstokken willen werken.
Enten:
De Franse botanisten Planchon en Millardet werkten samen met de Amerikaanse entomoloog Riley en ontdekken in 1868 dat Amerikaanse vitis labrusca, vitis riparia, vitis rupestris en vitis berlandieri phylloxera resistent zijn. Planchon ent vervolgens Vitis vinifera op phylloxera-resistente Amerikaanse onderstammen, een methode die ook door andere botanisten als Thomas Volney Munson, Federico Paulsen en Antonio Ruggeri wordt toegepast en al snel vele varianten opleverde. In eerste instantie werden vooral betrouwbare, productieve druivenrassen aangeplant die ook minder gevoelig zijn voor verschillende andere aandoeningen (vooral meeldauw, eveneens afkomstig uit Noord-Amerika). Dat zorgde voor relatief snel herstel van de wijnindustrie, maar ook voor een substantiële afname van de diversiteit en verlies van genetisch materiaal. Van de meer dan 10.000 verschillende druivenrassen nemen er vandaag de dag slechts 13 zeker 1/3 van de totale aanplant wereldwijd voor hun rekening.
Het enten bleek overigens ook andere effecten te hebben. Geënte wijnstokken gedragen zich namelijk anders zoals oude vakliteratuur al aangeeft. Het karakter van wijnen veranderde, de nieuwe wortelstok geeft de ent namelijk niet dezelfde elementen door als de originele wortelstok. In Bordeaux zag men bovendien een substantiële toename van de productie, sommige bronnen noemen tot wel 5 keer zoveel als voorheen. Ook blijkt de entverbinding de wijnstok te verzwakken en dat zou één van de redenen zijn waarom de (commercieel verantwoorde) levensduur van veel geënte planten beperkt blijft tot 25-30 jaar.
Wortelstokken
Waar het onderzoek naar wortelstokken rond 1900 vooral gericht was op het bestrijden van phylloxera, zien we de laatste jaren de aandacht verschuiven naar hun vermogen om de effecten van klimaatverandering op te vangen. Dr H. Becker (1927-1990) ontwikkelt in 1989 nog wel de onderstam Börner (Vitis riparia x Vitis cinerea) met een totale resistentie tegen phylloxera, maar heel veel meer ontwikkelingen op dit vlak zijn er niet. Wel zien we meer interesse in wortelstokken die zich meer verticaal dan horizontaal ontwikkelen. Kwekerijen als het Italiaanse Rauscedo biedt naast de bekende onderstokken gebaseerd op kruisingen van Berlandieri x Riparia (o.a. Kober 5BB en 420A), Berlandieri x Rupestris (div Paulsen en Rupestris Du Lot/St George) en Riparia x Rupestris (o.a. 101-14) sinds enkele jaren ook een serie onder de noemer “M”, in de jaren ’80 ontwikkeld in samenwerking met de Universiteit van Milaan en diverse producenten. Deze wortelstokken zijn ook meer gericht op een betere weerstand tegen de nadelen van specifieke bodems, bijvoorbeeld drogere of met hogere concentraties zouten of kalksteen.
Het is overigens een wijdverspreid misverstand dat wortelstokken zich altijd in de diepte ontwikkelen of moeten ontwikkelen. De meeste wortelsystemen zijn eerder breed dan diep, deels omdat het de aard van dat type is (zoals de 101-14 Mgt, 140 Ruggeri en 110 Richter), deels omdat irrigatie en bemesting de noodzaak om diep te gaan beperken of omdat een moeilijk doordringbare laag dat bemoeilijkt. Een toplaag van circa 1 meter bevat doorgaans alles wat een druivenstok nodig heeft, waarbij temperatuur, licht, water en stikstof belangrijker zijn dan andere elementen. Daarom heeft klimaat ook de meeste invloed op de wijn, dan de bodem en pas daarna het druivenras. Onderzoek van de Universiteit Bordeaux wees uit dat onderstammen bovendien een grotere invloed op opname van water met relevante elementen hebben dan het erop geënte druivenras. Dit alles staat natuurlijk nog los van de invloed van de mens, i.c. de wijnboer/maker; die bepaalt vrijwel alles.
Snoeien:
Wijngaarden worden gesnoeid; een methode die al duizenden jaren wordt toegepast om de productie van fruit te controleren. Tot de bekendste snoeivormen voor druiven behoren de bush vine/alberello/goblet, Guyot (ontwikkeld door agronoom Dr. Jules Guyot 1807-1872) en de cordon spur/cordone speronato. Hoewel snoeien wordt ingezet om een verantwoorde verhouding tussen kwantiteit en kwaliteit te krijgen (en waarom ook een groene oogst wordt toegepast), heeft snoeien ook nadelen. Snoeien geeft een toenemende risico op ziekten (o.a. Esca) en in principe zorgt snoeien altijd voor een beschadiging van de plant. In welke mate is afhankelijk van de snoeimethode en de intensiteit. Over het algemeen heeft de bush vine minder behoefte aan snoei dan Guyot, hetgeen verklaart waarom oude wijnstokken vrijwel altijd een bush vine zijn, ze zijn minder beschadigd.
Klonen:
Van oudsher worden planten vermeerderd door middel van zaden en stekken van de beste planten. Bij het herplanten van vrijwel alle wijngaarden in Europa na phylloxera, werd gebruikt gemaakt van een beperkte variatie aan plantmateriaal, er was simpelweg een structureel tekort zowel kwantiteit als kwaliteit. Natuurlijke selectie zorgde ervoor dat in de decennia erna de beste wijnstokken overleefden, werden geselecteerd en een basis vormden voor een nieuwe generatie, beter plantmateriaal. Aan het eind van de 20e eeuw zagen we een duidelijke opkomst van meer specifieke, betere klonen, niet zelden
afkomstig van oude wijnstokken met unieke eigenschappen.
Opbrengst:
Bepaalde klonen werden uiteraard ook geselecteerd op grond van hun productiviteit. Druivenstokken geven 1 tot ruim 12 ton per hectare als ze volwassen zijn, maar doorgaans wordt een rendement tot 5 ton per hectare als optimaal beschouwd voor (hogere) kwaliteitswijnen. Opbrengsten tot 100 hl/ha zijn mogelijk door irrigatie en bladmanagement en komen meer voor dan over het algemeen bekend is. Voor veel wijnen is het ook niet echt van belang dat de plant minder geconcentreerd fruit geeft, zoals bij bulkwijnen voor alledaags gebruik, de nodige mousserende wijnen, amarone etc. Daarnaast is het zo dat verschillende druivenrassen verschillende opbrengsten geven en zijn pinot noir, sangiovese en nebbiolo bijzonder gevoelig voor overproductie. Uiteindelijk is ook de persing van de druiven van invloed op het uiteindelijke hoeveelheid en kwaliteit van de wijn. Niet voor niets wordt in de regelgeving voor veel kwaliteitswijnen een maximum rendement aan sap uit de druiven aangegeven.
Oude wijnstokken:
Jonge wijnstokken geven al vrij snel fruit, maar over het algemeen wordt aangenomen dat ze pas na 6 tot 8 jaar druiven voor kwaliteitswijn geven en rond hun 15e jaar op hun top zijn. Commerciële wijngaarden (met hoge opbrengsten) gaan doorgaans maximaal 30 tot 35 jaar mee, niet zelden korter. Daarbij moeten we in ogenschouw nemen dat druivenrassen als cabernet korter leven dan een zinfandel of petite sirah. Naarmate een plant ouder wordt, neemt de kwantiteit aan productie weliswaar af, maar de kwaliteit van de druiven toe. Er is meer concentratie en een betere balans tussen de elementen die kwaliteitswijnen kenmerken: tannine, zuren, suikers, aroma’s etc. Uitzonderingen zijn er altijd, maar dat zijn ze dan ook: uitzonderingen.
Oude(re) wijnstokken geven van nature een lagere opbrengst, waardoor een groene oogst (die de plant altijd beschadigt) niet of minder nodig is. Hun dikkere stammen bieden ook meer bescherming tegen uitdrogen en bezitten meer opslagruimte voor o.a. koolhydraten. Daarnaast hebben ze hardere, meer ziekteresistente bladeren die bovendien ook een betere opname van licht zouden geven. Hun diepe of uitgebreide wortelstelsel is minder gevoelig voor weer- en klimaatverandering en heeft de plant in de loop van de jaren veel weerstand ontwikkeld tegen allerlei ziekten, aandoeningen en omstandigheden. Alleen de sterkste planten hebben overleefd! Druiven van oudere wijnstokken blijken minder suikers en meer zuren te geven, niet onbelangrijk gezien de almaar toenemende alcoholpercentages in veel wijnen. Tenslotte compenseren oude wijnstokken lagere opbrengsten door druiven te leveren voor wijnen met een hogere commerciële waarde; de wijnen hebben een waardevol verhaal te vertellen!
De oudste
Onder de oudste wijnstokken en wijngaarden ter wereld behoren de Stara-Trta (The Old Vine), een Žametovka in Maribor, Slovenië die in 1620 zou zijn aangeplant en uit de 17e eeuw stamt waarschijnlijk ook de wijngaard Versoaln van Castel Katzenzungen in Alto Adige, Italie. In Frankrijk vinden we o.a. de Romorantin van Dom. de la Charmoise (Henry Marionnet) uit 1820-1840, in de Franken in Duitsland een wijngaard van Weingut Otmar Zang met een fieldblend van o.a. Riesling, Silvaner, Elbling, Muskateller, Traminer uit 1835. In Armenië vinden we bij Zorah Wines Areni uit ca. 1860 en in Oostenrijk Grüner Veltliner van Meinhard Forstreiter uit 1872. De Scuppernong “Mother Vine“ op Roanoke Island in North Carolina zou zo’n 400 jaar oud zijn en op Santorini wordt verteld dat verschillende planten (i.c. hun wortelsystemen) de vulkaanuitbarsting rond 1610 v.Chr. zouden hebben overleefd.
Oude wijnstokken
Old Vines, Vielles Vignes, Alte Reben, Vecchie Viti, Vinhas Velhas, Viñas/Cepas Viejas; allemaal indicaties die op oude wijnstokken duiden. Hoe oud is echter altijd maar de vraag, want er is nog altijd geen formele, uniforme wetgeving. Omdat de meeste commerciële wijngaarden niet ouder worden dan 30 tot 35 jaar, hanteert de Old Vines Conference een minimale leeftijd van 35 jaar om een wijngaard als “Old vines’ te beschouwen. In Australië wordt de Barossa Old Vine Charter uit 2009 gerespecteerd die een onderscheid maakt tussen Old Vines van minimaal 35 jaar oud, Survivor Vines van >70 jaar oud, Centenarian Vines van >100 jaar oud en Ancestor Vines van >125 jaar oud. In Zuid-Afrika werd in 2016 The Old Vine Project gestart, waarbij men uitgaat van Old Vines als >85% van een wijngaard meer dan 35 jaar oud is. In Spanje mag men voor een Ribera del Duero Viñas/Cepas Viejas vermelden als de planten >35 jaar oud zijn, in Priorato hanteert men >75 jaar (of geplant voor 1945) voor de vermelding Old Vines. Aan een synchronisatie van de termen en regelgeving wordt gewerkt, maar er is sprake van veel verschillende (en niet zelden tegenstrijdige) belangen en meningen. Ook het ontbreken van een formele registratie belemmert e.e.a. hoewel de database van de OVR door velen wordt gerespecteerd en een verantwoorde basis is voor de ontwikkeling van een officiële classificatie. In dit kader mag ook het werk van Jose Vouillamoz niet onvermeld blijven. Ook hij heeft een indrukwekkende database opgebouwd met duizenden oude wijnstokken en wijngaarden.
Uiteraard rijst de vraag of deze oude stoken nu altijd betere wijn opleveren?
Álvaro Palacios, de befaamde Spaanse wijnmaker vat het antwoord als volgt samen. “Wijnen van oude wijnstokken op verkeerde plaatsen geeft geen betere wijn dan jonge stokken op perfecte locaties. Maar, als alles samenkomt, dan geven oude wijnstokken ons het allerbeste, iets fascinerends, deels door de innerlijke mystiek die ze hebben verworven: “wijsheid van oude wijnstokken”.
Les Francs de pied
Veel oude wijnstokken stammen uit de tijd voor de phylloxera. Ze zijn nog altijd ongeënt en zijn dus druivenrassen in originele staat. Het staat vast dat enten effect heeft op de plant, zijn fruit en daarmee de wijn. Thierry Germain van Domaine des Roches Neuves in Saumur-Champigny geeft aan: “Het verschil tussen geënt en rasecht is met het blote oog zichtbaar: de druiven zijn kleiner, rijpen sneller en gelijkmatiger. In de kelder vergisten de wijnen langzamer en ze zijn (daardoor?) zeer evenwichtig en hebben ze altijd fijne tannine, minder alcohol, meer fruit en diepte”. Onder leiding van Loïc Pasquet richt een toenemend aantal producenten (hoewel hun aantal beperkt blijft) zich op ongeënte druivenrassen, hun authentieke eigenschappen en daarmee unieke wijnen. Ze willen terug naar de origine van wijnen, niet gemanipuleerd en veranderd door de invloed van Amerikaanse onderstammen. Bij enten bepaalt de wortelstok namelijk wat hij doorgeeft aan het geënte deel en dat betekent dat alleen ongeënte planten 100% direct contact met hun eigen bodem/terroir hebben. Hij propageert tevens het gebruik van de druivenrassen die voor phylloxera werden gebruikt. In 1874 werden in Bordeaux naast cabernet sauvignon en -franc, malbec en merlot ook carmenère, sirha, pignon (gros en petite), petite chalosse noire, mancin, amaroye, hourcat, grapput, penouille, cruchinet, teinturier, fer, massoulet, mancin-colon, bouton-blanc, grosse mérille, mourtau, moustouzères, nochant, panereuil, piquepout, picard en durac gebruikt, rassen die vrijwel verdwenen (en zelfs verboden) zijn. Chateau d’Issan was in 1855 zelfs een 100% tarney-coulant, heden ten dage onvoorstelbaar en onmogelijk. Vreemd, want juist de tarney is zeer goed bestand tegen droogte/warmte en zou naar mening van (o.a.) Pasquet een meer logische en betere keuze zijn dan de sinds kort toegestane touriga nacional. Heel populair maakt Pasquet zich niet met zijn mening en praktijken, maar langzaam maar zeker wint hij aan begrip en respect. Voor alle duidelijkheid: een antwoord op phylloxera heeft hij niet, hoewel hij de luis kan bestrijden door zijn eigen wijngaard in de Graves onder water te zetten.
Conclusies:
Leveren oude(re) wijnstokken altijd betere wijnen op?
Niet altijd, maar vaak wel en in ieder geval altijd met een boeiend verhaal.
Leveren ongeënte wijnstokken altijd betere wijnen op?
Niet altijd, maar vaak wel en in ieder geval altijd met een boeiend verhaal.
Een oude en/of ongeënte wijnstok is geen garantie voor topkwaliteit wijnen, maar de reeks workshops bleken tot de uitdagendste en meest gewaardeerde die ik ooit heb gehouden, dus die toegevoegde waarde hebben ze in ieder geval.
Geproefd werden:
Armenië
- Zorah, Yeraz, 2017
Fieldblend Areni uit rond dorp Rind in regio Vayotz Dzor, aan de voet berg Ararat, nabij Areni
Wijngaarden op 1600 m hoogte, ongeënt, niet geïrrigeerd; bodem vulkanisch met kalksteen
Australië
- Yalumba, The Steeple, Barossa Valley, Shiraz, 2019
100% Shiraz; 1,34 ha, aangeplant in 1919 (ongeënt) in Light Pass op 280 m.
Bolivia
- Finca San Roque, Cinti, Jardín Oculto, 2022
Negra Criolla (Listán Prieto/País) - Finca San Roque, Cinti, Jardín Oculto, 2022
Vischoquena Blanc de noir (Moscatel de Alejandría X Negra Criolla) - Finca San Roque, Cinti, Jardín Oculto, 2022
Moscatel de Alejandria
Chili
- Garage Wine, Sauzal Vineyard Lot #95, Empedrado Maule Valley, 2018
Fieldblend, ca 45% Grenache, 10% Monastrell, 45% Carignan, ongeënt. - Roberto Henríquez, Tierra de Pumas, Bío-bío Valley, Chili, 2020
País 200 jaar oud van wijngaard 3 ha, ongeënt.
Cyprus
- Zambartas, Margelina vineyard 1921, 2022 (bio sinds 2019)
Fieldblend, 80% Mavro, aangevuld met Maratheftiko, Yiannoudi, Ophtalmo, Xynisteri en Kanella.
Duitsland
- Andreas Durst, Portugieser Uralte Reben trocken, Pfalz, 2019
(ongeënt 1906) - Markus Molitor, Alte Reben Riesling, Mosel, Duitsland, 2021
100% Riesling van 80-100 jaar oud
Frankrijk
- Plaimont, Quadra, 2022
100% Colombard Vieilles Vignes, aangeplant in 1980 - Henri Marionnet, Ungrafted/Vinifera Sauvignon, Loire, Frankrijk, 2022
100% Sauvignon, ongeënt aangeplant in 2000 - Henri Marionnet, Renaissance, Ungrafted Gamay, Loire, Frankrijk, 2022
100% Gamay, ongeënt aangeplant in 1992 - Alchemy Wines, Carignan 100 Years Old, Pays d’Oc IGP, 2020
- Château de la Vieille Chapelle, Bouchalès Vignes franc de pîed, Vin de Table, 2016
100% Bouchalès, ongeënt, van wijngaard 0,3 ha met in totaal 400 planten (11 rassen)
Griekenland/Santorini,
- Sigalas, Assyrtiko, 2022
100% Assyrtiko van > 60 jaar oude stokken van diverse percelen
Italië
- Tua Rita, Keir, Toscana Ansonica IGT, 2022
100% Ansonica, > 100 jaar oude stokken - Villa Bogdano, Lison Classico DOCG, 2019
Tocai Friulano, aangeplant in 1943, 2220 pl/ha, Sylvoz gesnoeid - Tenuta delle Terre Nere, La Vigna di Don Peppino, Caderara Sottana Prephylloxera, Etna, 2021
100% Nerello mascalese, 0,8 ha, 140 jaar oud op 620 m - I Vigneri di Salvo Foti, Vinupetra Viti Centenarie, Vino Rosso, 2016
80% Nerello Mascalese, 10% Nerello Cappuccio, 10% Granache, veelal pre-hylloxera/ongeënt - Feudo di San Gregorio, Serpico, Irpinia Aglianico DOC, 2016
100% Aglianico van historische wijngaard “Dal Re” met pre-phylloxera planten - Tenuta San Francesco, È Iss, Tintore Prephilloxera, Campania Rosso IGT, 2019
100% Tintore di Tramonti van wijngaard op 300–600 m, pre-phylloxera 150-300 jaar oud - Michel Chiarlo, La Court Vigna Veja, Nizza Riserva DOCG, 2019
100% Barbera van wijngaard op 250 m. in 1964 aangeplant. - Marcarini, Boschi di Berri Pre-fillossera, Dolcetto d’Alba DOC, 2022
100% Dolcetto, > 100 jaar oud, ongeënt, op zanderige bodem - Vinchio Vaglio, Vigne Vecchie, Barbera d’Asti Superiore DOCG, 2019
100% Barbera, circa 80 jaar oud (geënt) - Elvio Cogno, Pre-phylloxera, Barbera d’Alba DOC, 2018
100% Barbera van pre-phylloxera wijngaard in Berri (bij La Morra) van 0,25 ha op 520 m. - Pietro Beconcini, Vigna le Nicchie, Tempranillo Pre-phylloxera, Toscane, Italie, 2017
100% Tempranillo, van wijngaard 0,9 ha, ca 100 jaar oud
Libanon
- Domaine des Tourelles, Cinsault Vieilles Vignes, Vallée de la Bekaa, 2021
100% Cinsault, > 50 jaar oud
Portugal
- Van Zellers, Curriculum Vitae White, Douro, 2021
Field blend Rabigato, Samarrinho, Donzelinho branco, Viosinho, Códega etc. > 80 jaar oud - Van Zellers, Curriculum Vitae Red, Douro, 2020
Fieldblend, > 25 rassen, o.a. Donzelinho, Rufete, Souzao, Tinta Amarela, Tinta Roriz, Touriga Franca, Touriga Francesa, Touriga Nacional uit oude wijngaarden > 80 jaar oud
Spanje
- El Grifo, Malvasía Volcánica Lías, Lanzarote, 2022
100% Malvasía Volcánica, ongeënte stokken van diverse percelen in Tinajo. - Alchemy Wines, Tempranillo 100 Years Old, Vino de la Tierra de Castilla, 2020
Initiatief van David Rowledge i.s.m. Peter Moorhouse en o.a. wijnmakers Boris Kovac en Fernando Castro; 100% Tempranillo uit Tierra de Castilla op 600 m - Descendientes de J. Palacios, Pétalos, Bierzo, 2021
92% Mencía, met alicante bouschet, gran negro, pan y carne, negreda en de witte valenciana, palomino en godello; geënt 40-90 jaar oud - Bideona, L4GD4, Rioja Alavesa, 2020
Tempranillo fieldblend met andere rassen – Meeste wijngaarden 70-100 jaar oud, geënt. - Numanthia, Toro, 2018
30-200 jaar oude Tinto de Toro, deel pre-phylloxera - Olivares, Monastrell dulce, Vinas de pie franco Cepas viejas, Jumilla, 2020
100% Monastrell, viñas viejas de pie franco van wijngaard Hoya de Santa Ana op 825 m.
Met dank aan:
Les francs de pied
Jose Vouillamoz
